Сістэма будаўнічых зберажэнняў: калі купля жылля стане даступная для ўсіх
За апошнія пяць гадоў колькасць сем’яў, незадаволеных сваімі жыллёвымі ўмовамі, у краiне знізілася ўдвая. Раней да лiку такiх адносiлася кожная дзясятая ячэйка грамадства. Часцей за ўсё ў такіх двое і больш непаўналетніх дзяцей. Пры гэтым хатніх гаспадарак, дзе не наракаюць на «квадраты», стала больш – з траціны ад апытаных да 43,2 %. Зрэшты, эксперты прагназуюць: тэндэнцыя захаваецца і надалей, нават нягледзячы на ўсё яшчэ вялікі лік чаргавікоў. Пры гэтым у нас анансуюць нарэшце з’яўленне новых iнструментаў для рашэння жыллёвай праблемы. Днямi Міністр архітэктуры і будаўніцтва Анатоль Чорны анансаваў гатоўнасць праекта ўказа аб жыллёвых зберажэннях.
Паводле слоў кіраўніка Мiнбудархiтэктуры, сістэма гэта запрацуе пры адназначнай лічбе інфляцыі. Толькі пры такім раскладзе гэта будзе выгадна для ўсіх. Яшчэ адно «але»: у бюджэце павінна быць дастаткова сродкаў на выплату прэміяльных тым, хто будзе рабіць уклады па сістэме будзберажэнняў. Мяркуецца, што працаваць па ёй зможа любы банк.
Пакуль жа сістэму будаўнічых зберажэнняў у краiне прапануе толькі Беларусбанк – ужо, дарэчы, адзінаццаты год. Сутнасць механізма наступная: назапашванне грошай адбываецца ў два этапы – ашчадна-плацежны і крэдытны. У працэнтным выражэнні суадносіны ўласных назапашаных сродкаў і крэдыту павінны складаць ад 25 да 75 %.
На першым этапе любы жадаючы можа прыйсці ў банк і адкрыць уклад, паказаўшы ў дагаворы суму, якую гатовы інвесціраваць у будаўніцтва або куплю жылля. Такі ўклад адкрываецца на тэрмін ад 3 да 7 гадоў. Памер працэнтнай стаўкі, пакуль дэпазіт папаўняецца, роўны стаўцы рэфінансавання Нацбанка. Памер працэнтнай стаўкі па крэдыце будзе роўны стаўцы рэфінансавання, павялічанай на 1 %. Банк дасць грошы ў доўг, улічыўшы даход паручыцеляў і членаў сям’і, на 20 гадоў, а не на 15, як у выпадку са звычайным крэдытам на нерухомасць.
Стаўка рэфінансавання – арыенцір і для ставак па іпатэцы. Заканадаўча яна ў краіне ёсць, але фактычна да цяперашняга часу не працуе. Прычыны для таго дзве, і на працягу блiжэйшага года, як чакаецца, іх ліквідуюць. Адна з іх заключаецца ў тым, што жыллё, набытае ў іпатэку, немагчыма забраць, калі даўжнік забыўся пра доўг, але ў яго ёсць непаўналетнія дзеці. З пункта гледжання закона, выставіць дзяцей на вуліцу нельга. Але банкіры настойваюць: гэты момант трэба вырашыць, каб яны былі ўпэўненыя ў вяртанні сродкаў.
– Вядома, не хочацца, каб людзі рызыкавалі, але яны павінны разумець, на што ідуць. Іпатэчным указам займаецца Мінэканомікі, яны дапрацоўваюць нюансы, – упэўнены ў станоўчым зыходзе справы Міністр.
Другая праблема іпатэкі – стаўкі па крэдытах на жыллё. Да апошняга часу яны былі вельмі высокімі. Цяпер – у сярэднім каля 15 % гадавых.
– Тое, што ў нас стаўка рэфінансавання цяпер 12 %, – гэта ўжо добра. Менавіта зніжэнне стаўкі рэфінансавання дазваляе выходзіць на працэс іпатэчнага крэдытавання. Каля года спатрэбіцца, каб іпатэка пачала працаваць, – такі прагноз Анатоля Чорнага.
Якой будзе стаўка па іпатэцы, Міністр не бярэцца агучыць, але ўдакладняе: калі інфляцыя менш за 10 % і стаўка рэфінансавання менш за 10 % – гэта ўжо расійскія і еўрапейскія падыходы да іпатэкi.
У перспектыве будаўніцтва перамесціцца ў гарады-спадарожнікі. Па ацэнцы Мiнбудархiтэктуры, у Мінску можна пабудаваць каля 7 млн квадратных метраў жылля. Гэта тычыцца тых умоў, якія ёсць цяпер, і тых зямель, дзе можна зрабіць ушчыльненне. Нездарма прынялі ўказ пра гарады-спадарожнікi. Туды павінны перамяшчацца цэнтры будаўніцтва жылля. Людзі туды пацягнуцца. Напрыклад, разгледзім Смалявічы. Развіта транспартная інфраструктура, 20–30 хвілін ад Мінска. У чым сутнасць горада-спадарожніка? Жыллё камфортнае, праца побач, зарплата ненамнога нiжэй за мiнскую. Прывабнасць гарадоў-спадарожнікаў павінна даць магчымасць адтоку будаўніцтва жылля ў гэтыя цэнтры.
Дарэчы, а што сёння адбываецца на мiнскім рынку жылля? За паўгода тут цэны на другасным рынку, напрыклад, знізіліся ў рэальных здзелках на 5 %. У грашах гэта значыць, што тыпавая аднапакаёвая кватэра патаннела на 1,5–2 тысячы долараў у эквiваленце. А за апошнія два гады і таго больш – на 10 тысяч. Зараз сярэднi кошт квадратнага метра ў кватэры-новабудоўлі без аддзелкi – каля тысячы долараў. Сярэдняя цана ў «бэушнай» кватэры тыпавых спажывецкіх якасцей на 7–10 % вышэй. Да канца года, па прагнозах экспертаў у сферы нерухомасці, якiх апытала карэспандэнт «Р», цэны на жыллё будуць працягваць зніжацца. Аргумент такi: дэпазіты сталі нявыгаднымі, і грамадзяне пачынаюць укладваць грошы ў нерухомасць.
Яшчэ адна асаблівасць рынку ў тым, што грамадзяне часцей сталі купляць кватэры з прыцягненнем крэдыту. Праўда, банкаўскай пазыкай дабіраюць толькі частку неабходнай сумы – 10–15 тысяч долараў у эквiваленце, максімум – да 20 тысяч. Усё ж такія працэнтныя стаўкі яшчэ не дазваляюць разлічваць на вялікую суму крэдыту, так што асноўны грашовы ўклад усё яшчэ застаецца за ўласнымі зберажэннямі. Праўда, калі стаўкі працягнуць зніжацца і апусцяцца ніжэй за 12 % гадавых, а яшчэ лепш – ніжэй за 10 %, тады попыт на рынку нерухомасці актывізуецца. У Расіі, прыводзяць прыклад эксперты, на такіх стаўках увесь рынак жыве ў іпатэку.
Марыя ДРУК, «Рэспубліка», 10 жніўня 2017 г.